EGE BÖLGESİ ZEYTİN ÇEŞİTLERİ
Ayvalık
Diğer isimleri Edremit Yağlık, Midilli ve Şakran olan Ayvalık zeytini, orta büyüklükte meyve ve çekirdek yapısına sahiptir. Yağ oranı %24,7 olan bu çeşidin yağı altın sarısı renginde olup hoş bir meyve kokusuna sahiptir. Kimyasal ve duyusal özellikleri bakımından birinci sırada yer alır. Ayvalık zeytini, pembeye dönen meyve etiyle “Pembe Çizme Zeytin” olarak ya da siyah olum döneminde hasat edilerek “Sele Zeytin” olarak değerlendirilir.
Memecik
Taş arası, Aşı yeli, Tekir, Gülümbe ve Şehir yağlık isimleriyle de bilinen Memecik zeytini, iri meyve ve çekirdek yapısıyla dikkat çeker. Yağ oranı %28,6 olup, koyu yeşilimsi sarı renkte kuvvetli bir meyve kokusuna sahiptir. Kimyasal ve duyusal özellikler bakımından Ayvalık çeşidinden sonra gelir. Memecik zeytini, yeşil olum döneminde “İspanyol Usulü” olarak işlenir veya siyah olum döneminde hasat edilerek siyah sofralık zeytin şeklinde kullanılır.
Domat
Manisa (Akhisar, Turgutlu, Saruhanlı), İzmir (Kemalpaşa, Bornova, Selçuk) ve Aydın (Söke, Karacasu) bölgelerinde yetişen Domat zeytini, iri meyveleri, orta büyüklükte çekirdekleri ve etten kolay ayrılan yapısıyla bilinir. Yağ oranı %20,6 olan bu zeytin çeşidi, yeşil olum döneminde tatlandırılır. Ayrıca çekirdekleri çıkarılarak biber, havuç, badem gibi malzemelerle doldurulup “Dolgulu Zeytin” olarak işlenir.
Eşek Zeytini
İzmir’in Ödemiş bölgesinde yetişen Eşek Zeytini, çok iri ve sert meyve etine sahiptir. Yağ oranı %21,8 olan bu zeytin, beklemeye dayanıklı olmasıyla öne çıkar. İç piyasada yeşil sofralık olarak tüketilen Eşek Zeytini, dış piyasalarda iri zeytine olan talep nedeniyle önem kazanmıştır.
Çekiçte
Kırma ve Memeli (bölge çeşidi Memeli’den farklıdır) isimleriyle de anılan Çekiçte zeytini, İzmir’in Ödemiş, Kiraz, Torbalı ilçelerinde ve Aydın’ın Nazilli, Sultanhisar, Yenipazar bölgelerinde yetişir. İri meyveleri ve orta büyüklükte çekirdekleriyle bilinen bu çeşidin yağ oranı %26,9’dur. Genellikle yeşil sofralık olarak işlenip “Kırma Zeytin” şeklinde değerlendirilir.
Erkence
İzmir yağlık ve Yerli yağlık isimleriyle bilinen Erkence zeytini, İzmir’in Karaburun, Çeşme, Urla ve Foça bölgelerinde yetişir. Yağ oranı %25,4 olan bu zeytin, Ege’nin en erken olgunlaşan çeşidi olarak bilinir. Deniz rüzgarlarının etkisiyle acılığını kaybeder ve kahverengi bir renk alır. İşleme gerek kalmadan doğrudan tüketilebilir ve “Hurma Zeytin” olarak adlandırılır.
Uslu
Orta irilikte meyve ve çekirdek yapısına sahip olan Uslu zeytininin yağ oranı %21,5’tir. Meyveleri soğuğa karşı hassas bir yapıya sahiptir.
MARMARA BÖLGESİ ZEYTİN ÇEŞİTLERİ
Gemlik
Diğer isimleri Trilye, Kıvırcık, Kaplık ve Kara olan Gemlik zeytini, Marmara Bölgesi’nin önemli zeytin çeşitlerinden biridir. Bursa, Tekirdağ, Kocaeli, Kastamonu, İzmir, Manisa, Aydın, İçel, Adana, Antalya ve Adıyaman illerinde yetiştirilir. Orta irilikte meyve ve çekirdek yapısına sahip olan Gemlik zeytininin yağ oranı %29,9’dur. Türkiye’de kamu kurumları ve özel sektör tarafından üretilen zeytin fidanlarının %80’i Gemlik çeşidindendir. Bu zeytin çeşidi genellikle siyah sofralık olarak değerlendirilirken, sofralık kalite dışındaki taneler yağlık olarak kullanılır.
Samanlı
Tatlı Zeytin olarak da bilinen Samanlı zeytini, Marmara Bölgesi’nde özellikle Karamürsel ve İznik civarında yetiştirilir. Orta büyüklükte meyve ve çekirdek yapısına sahip olan bu çeşidin yağ oranı %20,8’dir. Meyvelerindeki acılık maddesi oldukça düşük olan Samanlı zeytini, kendi ekolojisinde genellikle yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
Çelebi
Bursa’nın İznik, Orhangazi ve Gemlik ilçeleri ile Kocaeli’nin Gölcük ilçesinde yetiştirilen Çelebi zeytini, çok iri meyveleri ve nispeten küçük çekirdekleriyle dikkat çeker. Yağ oranı %20,8 olan bu zeytin çeşidi genellikle yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
AKDENİZ BÖLGESİ ZEYTİN ÇEŞİTLERİ
Büyük Topak Ulak
Topak Aşı adıyla da bilinen Büyük Topak Ulak zeytini, Adana (Tarsus, Seyhan), Hatay (İskenderun), İçel (Anamur, Erdemli) ve Isparta (Sütçüler) bölgelerinde yetiştirilir. İri meyveleri ve küçük çekirdekleriyle dikkat çeken bu zeytin çeşidinin yağ oranı %20,2’dir. Meyve eti yumuşak olduğu için hasat ve taşıma sırasında dikkat edilmesi gerekir. Etli ve lezzetli yapısıyla öne çıkan Büyük Topak Ulak zeytini, genellikle yeşil sofralık olarak “Çizme Zeytin” şeklinde işlenir.
Sarı Ulak
İçel (Merkez, Erdemli, Gülnar, Tarsus) ve Adana (Seyhan, Kozan, Yumurtalık) bölgelerinde yetiştirilen Sarı Ulak zeytini, orta irilikte meyve ve çok iri çekirdek yapısına sahiptir. Yağ oranı %18,8 olan bu zeytin çeşidinde soğuk havalarda sürgün, ince dal ve dalcık çatlamaları ile meyvelerde hurmalaşma görülebilir. Sarı Ulak zeytini, kendi ekolojisinde aile ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla yeşil ve siyah sofralık olarak değerlendirilir.
Saurani
Hatay’ın Altınözü ve çevresinde yetişen Saurani zeytini, küçük meyve ve çekirdek yapısına sahiptir. Yağ oranı %29,2 ile oldukça yüksek olan bu zeytin çeşidinde, soğuk havalarda sürgün uçlarının kuruması ve ince dal kabuklarında çatlamalar görülebilir. Saurani zeytini, yüksek yağ içeriği nedeniyle genellikle yağlık olarak değerlendirilir. Bunun yanı sıra aile ihtiyaçlarını karşılamak için yeşil ve siyah sofralık olarak da kullanılır.
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ ZEYTİN ÇEŞİTLERİ
Kilis Yağlık
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin en önemli yağlık zeytin çeşidi olan Kilis Yağlık, Kilis, Gaziantep, Şanlıurfa, Kahramanmaraş ve Mardin illerinde yetiştirilir. Meyveleri çok küçük, çekirdekleri ise meyveye oranla oldukça iridir. Yağ oranı %31,8 ile yüksek olan bu zeytin, genellikle yağlık olarak değerlendirilir. Ancak boncuklu meyve oluşumu, bu çeşidin önemli bir sorunu olarak dikkat çeker.
Nizip Yağlık
Gaziantep’in Nizip ilçesi, Kahramanmaraş (Merkez) ve Mardin’in Cizre bölgesinde yetişen Nizip Yağlık zeytini, %27,4 yağ oranına sahiptir. Yüksek yağ içeriği nedeniyle bu zeytin çeşidi de genellikle yağlık olarak değerlendirilir.
Halhalı
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nin önemli bir zeytin çeşidi olan Halhalı, Mardin, Hatay, Gaziantep ve Kahramanmaraş illerinde yetiştirilir. Orta büyüklükte meyveleri ve iri çekirdekleriyle bilinen bu zeytinin yağ oranı %21,9’dur. Yeşil olum döneminde hasat edilen Halhalı zeytini, genellikle “Kırma Zeytin” olarak işlenir. Bölgedeki tüketimden artan zeytinler ise Arap ülkelerine ihraç edilir.
KARADENİZ BÖLGESİ ZEYTİN ÇEŞİTLERİ
Genel Bilgiler
Karadeniz Bölgesi’nde zeytincilik, Artvin, Trabzon, Samsun ve Sinop illerindeki mikro klimalar dışında gelişim gösterememektedir. Bu bölgelerde elde edilen zeytin ürünleri genellikle küçük aile işletmelerinde sofralık olarak değerlendirilir. Bölgeye özgü zeytin çeşitleri arasında Artvin’de Otur; Trabzon’da Marantelli, Patos ve Trabzon Yağlık; Samsun’da Samsun Salamuralık, Samsun Tuzlamalık, Samsun Kırmızı Tuzlamalık ve Samsun Yağlık; Sinop’ta ise Sinop No.1, Sinop No.2, Sinop No.4, Sinop No.5 ve Sinop No.6 yer alır.
Marantelli
Trabzon, özellikle Akçaabat bölgesinde yetişen Marantelli zeytini, iri meyve ve çekirdek yapısına sahiptir ve erken olgunlaşır. Bölge çeşitleri arasında en az yağ içeren zeytin çeşididir. Soğuğa dayanıklı olan bu zeytin, genellikle yöresinde yağlık olarak değerlendirilir.
Patos
Trabzon ve çevresinde yetişen Patos zeytini, küçük meyveleri ve çok iri çekirdek yapısıyla dikkat çeker. Yağ oranı %26,8 olan bu çeşidin meyveleri erken kararır ve olgunluk dönemi uzundur. Patos zeytini genellikle yöresinde sofralık olarak değerlendirilir.
Otur
Artvin ve çevresinde yetişen Otur zeytini, iri meyve ve orta irilikte çekirdek yapısına sahiptir. Yüksek yağ içeriğine sahip olan bu zeytin, erken olgunlaşır ancak olgunluk periyodu uzun sürer. Soğuğa dayanıklılığı sayesinde geçit bölgeler için önerilen Otur zeytini, hem yağlık hem de sofralık olarak değerlendirilir.